AYAKO WAKAO: BYĆ KOBIETĄ

Gwiazda japońskiego kina, symbol seksu, pierwsza japońska femme fatale, mroczny przedmiot pożądania filmowych protagonistów i widzów. Filigranowa, kruczowłosa, czarnooka, o harmonijnej budowie ciała i o zniewalającym, aksamitnym głosie – gdy tylko pojawiała się na ekranie momentalnie przyciągała wzrok. I to nie tylko mężczyzn, ale także kobiet. Być może, gdyby kino, jak to ma miejsce współcześnie, miało globalny zasięg, dziś wymieniałoby się ją jednym tchem obok Grety Garbo, Marlene Dietrich, Marylin Monroe i Brigitte Bardott. Ale w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, kino japońskie znane było jedynie bywalcom festiwali filmowych a znajomość ta ograniczona była głównie do kilku mistrzów kina takich, jak Akira Kurosawa, Kenji Mizoguchi czy Masaki Kobayashi. Nigdy u Kobayashiego ani u Kurosawy nie zagrała, choć występowała u innych gigantów klasycznego kina Japonii, w tym u wspomnianego Mizoguchiego, a także u Kona Ichikawy i Yasujiro Ozu. Uznanie widzów i krytyków przyniosły jej jednak role w filmach niesłusznie pomijanego na Zachodzie mistrza podszytych subtelnym erotyzmem dramatów, Yasuzo Masumury. 

Ayako Wakao, bo o niej mowa, urodziła się w 1933 r. w Tokio. Od 1951 r. związała się ze studiem Daiei i pozostała mu wierna aż do bankructwa wytwórni w 1971 r. W czasie swej trwającej ponad dwadzieścia lat kariery zagrała, praktycznie nie schodząc z planu filmowego, w stu sześćdziesięciu filmach, średnio w dziesięciu produkcjach na rok (w 1956 r. wystąpiła aż w czternastu filmach!). Wakao, z typowym dla Azjatów poświeceniem, pracowała na uznanie krytyków i widzów, ale to przyszło dopiero w latach sześćdziesiątych, gdy aż trzykrotnie wybierana była przez prestiżowy magazyn filmowy Kinema Junpo najlepszą aktorką (1962, 1966, 1969), a ilustrowane periodyki prześcigały się w okładkach z podobizną drobnej Japonki. Natomiast przyznanie przez japońskich krytyków i scenarzystów, i to dwukrotnie, swojej nagrody, Błękitnej Wstęgi (1961, 1965) stało się ostatecznym potwierdzeniem klasy Wakao jako aktorki. Zakończenie kariery aktorki filmowej, które tak naprawdę miało miejsce w 2005 r., nie oznaczało bynajmniej dla niej wycofania się z zawodu. Od 1987 r. Wakao z powodzeniem występuje zarówno w teatrze, jak i w telewizji: w serialach (m.in. w „Genji monogatori”, 1991) oraz filmach („The First Bloom”, 2003). 

Ayako Wakao, okładka magazynu 

z 1960

Dziś ponad osiemdziesięcioletnia aktorka trzyma się z dala od kina, choć wciąż można ją zobaczyć w niewielkiej roli w serialu „Izakaya Motel 4” (2015), ciesząc się zasłużoną sławą, obok Setsuki Hary, Sayuri Yoshinagi i Machiko Kyo, jednej z najwybitniejszych japońskich aktorek. Na You Tube można obejrzeć telewizyjny wywiad, którego Wakao udzieliła w 2015 r. Brak angielskich napisów uniemożliwia zrozumienie, o czym opowiada aktorka, ale mimo podeszłego wieku, nadal reprezentuje klasę, elegancję i... tryska humorem. Wciąż też pozostaje jej filmowy wizerunek, który z równym powodzeniem fascynował widzów w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, co współcześnie. 

Ayako Wakao, 2014

Kariera aktorska w znaczący sposób wpłynęła także na życie prywatne Wakao. W 1963 r. poślubiła Kishi Kurokawę, jednego z najbardziej prominentnych architektów, twórcę projektów architektonicznych wielu nowoczesnych budynków w Japonii. Wspólne pożycie dwojga zapracowanych małżonków nie miało jednak szans powodzenia i ledwie pięć lat później Wakao rozwiodła się z Kurokawą. W 1983 r., gdy aktorka ograniczyła swą zawodową aktywność do telewizji, byli małżonkowie ponownie złączyli się więzami małżeńskimi, co niewątpliwie świadczyło o autentycznym uczuciu łączącym słynną aktorkę i architekta. Żyli ze sobą aż do 2007 r., gdy Kurokawa zmarł na skutek przewlekłej niewydolności serca.    

na planie Manji (1964), od prawej: Ayako Wakao, 

reżyser Yasuzo Masumura i Kyoko Kishida

Wracając do kariery filmowej Ayako Wako, to można jej artystyczną drogę podzielić na dwa okresy, dla których cezurę wyznacza obraz Yasuzo Masumury „A Wife Confesses” (1961), od którego rozpoczął się najbardziej owocny okres twórczej współpracy między Wakao i Masumurą. Pisząc o aktorskim dorobku Wakao nie sposób nie poświecić kilku zdań reżyserowi, który jako jeden z nielicznych potrafił wydobyć z aktorki jej niezwykły talent. Masumura asystował na planie filmowym m.in. u Mizoguchiego i Ichikawy, u których na drugim planie pojawiła się Wakao i tam zapewne ją poznał. Podobnie też, jak muza jego filmów, związał się na wiele lat ze studiem Daiei i, mimo iż wytwórnia nastawiona była przede wszystkim na produkcje komercyjne, okazał się na tyle utalentowany i zdeterminowany, by w ramach rożnych gatunków: melodramatów, komedii, yakuza eiga, tworzyć autorskie kino. Ayako Saito, znawczyni problematyki kobiecej w kinie japońskim, w eseseju poświęconym artystycznej współpracy między Masumurą a Wakao zauważa, że autorski charakter twórczości Japończyka wyraża się przede wszystkim w podporządkowaniu fabuły i stylu silnym kobiecym postaciom (1). Takim, jakie zwykła grywać u niego Wakao, a po niej Ruriko Asaoka, Michiyo Yasuda, Mako Midori i Meiko Kaji, choć z nich wszystkich dla wykrystalizowania dojrzałej autorskiej wizji filmów Masumury niezbędna była jedynie Wakao. Saito wyjaśnia, że „kobiece filmy” twórcy charakteryzują się nie tyle przestrzeganiem narracyjnych wzorców konwencji, co raczej dążeniem do dostosowania się do określonej osobowości aktorskiej, w głównej mierze, osobowości Wakao (2). 

Yoko, The Blue Sky Maiden (1957)

Do pierwszego spotkania Masumury i młodej, wówczas ledwie dwudziestoczteroletniej, aktorki doszło na planie komediodramatu, „The Blue Sky Maiden” (1957). W obrazie będącym satyrą na klasę średnią i miejskie życie, Wakao wystąpiła w roli Yoko, która wychowawszy się na prowincji, przybywa do Tokio w poszukiwaniu swoich krewnych. Już w tym pierwszym filmie duetu Masumura – Wakao, aktora wcieliła się w postać silnej, tryskającej młodzieńczą energią bohaterki, demaskującej obłudę ojca, ukrywającego przed rodziną nieślubne pochodzenie Yoko. Dwa lata później piękna Japonka zagrała aż w trzech filmach twórcy „Olbrzyma i zabawek”: „The Most Valube Wife” (1959), „Flood” (1959) oraz „Beauty is Guilty” (1959), które dopełniały aktorskiego emploi Wako jako niezależnej, zdecydowanej kobiecej postaci podporządkowującej sobie męskie otoczenie.  

Yoshie Koizumi, Afraid To Die (1960) 

z Yukio Mishimą

Lata sześćdziesiąte rozpoczęły się od udziału w filmie nowelowym, „A Woman Testament” (1960) współreżyserowanym przez Kona Ichikawę, Kozaburo Yoshimurę oraz Yasuzo Masumurę (aktorka, rzecz jasna, pojawiła w roli głównej w segmencie zrealizowanym przez twórcę „Ślepej bestii”). Z kolei w „Afraid To Die” (1960) Wakao odtwarza nieco inną postać niż we wcześniejszych filmach Masumury. Yoshie to dziewczyna gangstera Takeo (w tej roli Yukio Mishima, legendarny japoński pisarz a także przyjaciel reżysera z czasów studiów prawniczych), która staje się ofiarą miłości do nieodpowiedniego mężczyzny. Takeo traktuje Yoshie brutalnie, dopuszcza się nawet gwałtu na niej, a gdy dowiaduje się, że dziewczyna zaszła w nim w ciążę, namawia ją do usunięcia niechcianego dziecka. W „A False Student” (1960), na podstawie opowiadania Noblisty, Kenzaburo Oe, opisującym autentyczną historię młodego człowieka podszywającego się za studenta w celu dołączenia do Zengakuren, organizacji studenckiej odpowiedzialnej za masowe protesty w latach sześćdziesiątych, Wakao zagrała Mutsuko, która współuczestniczy w oszustwie Hikochiego, tytułowego bohatera. Ze swoim seks appealem aktorka pojawiła się w jeszcze erotycznej komedii Masumury, „A Lustful Man” (1961), by w tym samym roku wystąpić w „A Wife Confesses” (1961), jednym z najbardziej intrygujących filmów Masumury i przełomowym obrazie w karierze pięknej Japonki. 

Ayako Takigawa, A Wife Confesses (1961)

Wakao gra oskarżoną o zabójstwo swego męża Ayako Takigawę. Podczas górskiej wspinaczki ona, jej mąż, akademicki wykładowca oraz student Koda spadli z góry i zawiśli na linie. Aby ratować swoje życie oraz młodego mężczyznę, Ayako odcieła linę z małżonkiem. Czy rzeczywiście uczyniła to, by przetrwać, czy wykorzystała szansę i pozbyła się znienawidzonego męża? Rola Ayako to aktorski majstersztyk. Wakao kreuje niezwykle złożony, pełen sprzeczności, psychologiczny portret „kobiety w potrzasku”. Jest w tym filmie scena niezwykła, finałowa, po zagraniu, której Wakao mogłaby zrezygnować z dalszej kariery, bo ten końcowy fragment zapewniłby jej aktorską nieśmiertelność. Zrozpaczona bohaterka odwiedza w firmie studenta Kodę, w rzeczywistości kochanka, który pod presją społecznych norm ucieka przed miłością oskarżonej o zabójstwo męża kobiety, wybierając „porządną narzeczoną”, Rie. Takigawa błaga Kodę o wybaczenie i o miłość, w końcu tylko o możliwość ujrzenia mężczyzny „choć raz na pół miesiąca... raz na rok... raz na dwa lata... raz na trzy lata”. Koda pozostaje nieugięty i odtrąca kobietę. Saito pisze o bohaterce Wakao w tej scenie: „(...) jej ciało, konsumowane jest przez rozpacz, promieniuje mroczną pasją i energią. Jest cała mokra od deszczu, a jej włosy i kimono są potargane; wygląda jak duch, a jej nieziemska prezencja na chwilę wstrzymuje akcję. Napięcie, niczym w horrorze o przeklętej kobiecie, wisi w powietrzu a scenę wyróżnia moc, która odbiera oddech widzom” (3). Internetowy magazyn, Japan Society pisał z kolei o postaci głównej bohaterki w interpretacji gwiazdy filmów Masumury jako „o cudownie niejednoznacznej”, „jednocześnie godnej współczucia ofierze” i zarazem „jednej z najbardziej wyrafinowanych femme fatale kiedykolwiek przedstawionej w kinie” (4). Między innymi za występ w „A Wife Confesses” Wakao nagrodzono po raz pierwszy prestiżową Błekitną Wstęgą. 

Mitsuko, Manji (1964) z Kyoko Kishidą 

„Stolen Pleasure” (1962) i „The Husband Witnesses” (1964) to dwa mniej znane filmy Masumury, poprzedzające kolejny głośny i obyczajowo kontrowersyjny filmy Japończyka, „Manji” (1964). Wakao wciela się w tym obrazie w jedną ze swych najbardziej zmysłowych, rozerotyzowanych a przy tym demonicznych bohaterek, Mitsuko. Niemal nierealna w swym nieskończenie doskonałym fizycznym pięknie, emanująca zmysłowością pojawia się w życiu Sonoko, znudzonej małżeńskim pożyciem gospodyni domowej (w tej roli Kyoko Kishida z „Kobiety z wydm”), by uwieść nieśmiałą panią domu a przy okazji jej męża. W przeciwieństwie do roli w „A Wife Confesses”, w którym Wakao grała nieszczęśliwą kobietę, rozpaczliwie szukającą miłości w bezdusznym świecie mężczyzn, w „Manji” aktorka jest emanacją kobiecej demoniczności, wzbudzając pożądanie, rozkochując, a następnie zdradzając, manipulując i niszcząc. Będący adaptacją powieści Junichiro Tanizakiego, na podstawie scenariusza Kaneto Shindo („Onibaba”), obraz Masumury ma wiele wspólnego z najsłynniejszym obrazem, Japończyka, „Ślepą  bestią”. Bo tak jak tamten film, tak i „Manji” jest opowieścią o namiętności, która przeradza się w destrukcyjną obsesję, prowadzącą ostatecznie do tragicznego końca. Inaczej jednak niż w przypadku innych bohaterek Wakao z obrazów Masumury, tej szaleńczej, straceńczej obsesji ulega Sonoko, Mitsuko zaś z sadystyczną premedytacją do niej doprowadza. 

Okane, A Seisaku`s Wife (1965) 

z Takahiro Tamurą

O wybitnej kreacji pięknej Japonki mówi się także w przypadku tytułowej roli w „Seisaku`s Wife” (1965) Masumury. Akcja filmu rozgrywa się na początku XX w. Okane bohaterka, którą odtwarza Wakao, doświadcza w życiu pasma cierpień: nędzy, śmierci bliskich osób, odrzucenia i nienawiści.  Wydaje się, że los w końcu uśmiecha się do dziewczyny, gdy zakochuje się w niej z wzajemnością Seisaku, najprzystojniejszy mężczyzna z jej rodzinnej wioski i powszechnie szanowany przez mieszkańców patriota. Okane, jak wiele innych kobiecych postaci kreowanych przez Wakao, rozpaczliwie chwyta się uczucia do Seisaku jako jedynej nadziei na przetrwanie we wrogim świecie nie tolerującym kobiet, które nie podporządkowują się społecznie akceptowalnym rolom. Nic dziwnego, że jej miłość przeradza się w obsesyjną namiętność a w końcu w szaleństwo, którego skutkiem jest okaleczenie mężczyzny, skazanie się na brutalny odwet i potępienie ze strony wiejskiej społeczności a w końcu na więzienie. Ale bohaterki Wakao jeśli kochają, to do szaleństwa i często do samounicestwienia. W tym kontekście wydaje się interesująca wypowiedź Masumury, który stwierdził: „Nie ma czegoś takiego jak samoograniczające się pożądanie. Osoba, która w pełni ujawnia swoje pragnienie może być uznana za szaloną... (..) To, co chciałbym stworzyć, to nie jest stabilna osoba, która zręcznie kalkuluje rzeczywistość i bezpiecznie wyraża swoje pragnienia. Nie chcę, tworzyć humanitarnego obrazu człowieka. Chcę stworzyć szaloną osobę, która wyraża swoje pragnienie, bez wstydu, bez względu na to, co ludzie myślą” (5). Być może dlatego Okane, jako jedna z nielicznych kobiecych protagonistek  Wakao, zostaje nagrodzona za niezłomność w uczuciu do Seisaku nawet wbrew okolicznościom, przebaczeniem ze strony mężczyzny i jego miłością. Dodajmy jeszcze, że rola w tym filmie została doceniona przez profesjonalne jury, które przyznało aktorce po raz drugi już w karierze Błękitną Wstęgą. 

Nishi Sakura, Red Angel (1966) 

Szalona wydaje się też być ostatnia z wielkich kobiecych postaci wykreowanych przez Japonkę, Nishi Sakura z bodaj najlepszego filmu Masumury, „Red Angel” (1966). Jako pielęgniarka bohaterka Wakao zostaje wysłana do szpitala polowego na linię frontu japońsko-chińskiego. Po przybyciu na miejscu dołącza do dr Okabe. Brakuje wszystkiego a rannych żołnierzy jest tak wielu, że doktor zajmuje się jedynie amputacją kończyn a Nishi wyjmowaniem kul z ran. Doświadczając zewsząd skutków wojennego koszmaru, Nishi i Okabe zbliżają się do siebie, szukając w skazanym na niepowodzenie romansie chwili wytchnienia i zapomnienia. Rola Wakao znów pełna jest pasji, namiętności i seksualnego powabu, który kontrastuje z wszechobecną śmiercią, rozpadem i brzydotą. Ponownie też bohaterka grana przez Japonkę, choć tym razem w nie do końca zawiniony sposób ściąga na mężczyzn nieszczęście. Szczególnie wymowny a przy tym kontrowersyjny jest w tym względzie wątek żołnierza, który na skutek amputacji zostaje pozbawiony rąk. Nie mogąc uprawiać seksu, nawet z samym sobą, znajduje współczucie u Nishi, która godzi się go wyręczyć. Zabiera nawet mężczyznę na jedną noc do hotelu, by okaleczony żołnierz mógł zaznać miłości cielesnej z kobietą. Mimo poświęcenia ze strony Nishi, mężczyzna popełnia samobójstwo. Występ aktorki w „Red Angel” stanowi bowiem swoiste ukoronowanie ról „kobiet fatalnych”, których fatalizm wyraża się w niszczącej sile namiętności bohaterek Wakao.  

Otsuya, Tattoo (1966) 

O ile Nishi z „Red Angel”, czy choćby Ayako z „A Wife Confesses”, odznaczały się ambiwalentnym charakterem, o tyle charakter postaci Otsuyi z „Tattoo” (1966) Masumury, na podstawie dwóch opowiadań Junichiro Tanizakiego, trafnie określa fraza „mroczny przedmiot pożądania”. Bohaterka Wakao zostaje sprzedana do burdelu (w filmie mowa jest o domu gejsz, bo akcja toczy się w epoce Edo), a następnie naznaczona niezwykłym tatuażem, przedstawiającym jorôgumo, wampirycznego pająka. Kobieta zaczyna upodobniać się do stworzenia wytatuowanego na jej plecach: wykorzystując swe wdzięki, manipuluje mężczyznami i ostatecznie doprowadza do ich zguby. Uroda oraz aktorski talent Ayako Wakao uwierzytelniają jej postać: bez trudu identyfikujemy się z jej ofiarami, ulegającymi jej seks appealowi i charyzmie. To kobieta-modliszka, ale też symbol nieokiełznanej kobiecości, typ bohaterki niezależnej, świadomej swego ciała i przewagi, jakiej ono zapewnia jej nad mężczyznami. Ciekawe wydaje się w tym względzie spostrzeżenie Jaspera Sharpa, autora artykułu o twórczości Masumury, o tym, iż seksualność kobiecych postaci, w które wcielała się Wakao, użyczając im swego zmysłowego ciała, stawała się „sposobem na wyzwolenie się z powszechnej opresji, którą cierpiały” w patriarchalnym japońskim społeczeństwie (6). Seksualność była bowiem jednym obszarem sfery życia jednostki, w której mogła ona wyrażać swą indywidualność zarówno w przeszłości, jak i w czasach współczesnych (7).

Kae, The Wife of Seishu Hanaoka (1967)

Pochodzący z 1967 r., „The Wife of Seishu Hanaoka” (1967) to opowieść o Seishu „Unpeiu” Hanaokim, pierwszym na świecie lekarzu, który przeprowadził operację w ogólnym znieczuleniu. Na planie filmu Masumury Wakao towarzyszyła wybitna japońska aktorka, Hideko Takamine, gwiazda filmów Mikio Naruse. Wystąpiła ona w roli matki lekarza i teściowej Kae, odtwarzanej przez Wakao. Zakochane w młodym mężczyźnie kobiety godzą się zostać „królikami doświadczalnymi” w eksperymentach Hanaokiego z preparatami znieczulającymi pacjentów. Kae przypłaciła testy preparatu utratą wzroku, ale dzięki jej poświeceniu mąż kobiety już w 1804 r. zdołał przeprowadzić zakończoną sukcesem mastektomię piersi pacjentki w ogólnym znieczuleniu. Masumura koncentruje uwagę w swym filmie przede wszystkim na rywalizacji dwóch kobiet: matki i żony o uczucie Seishu. Wydaje się, że rola Wakao wpisuje się w model „samopoświecającej się” kobiety popularny w japońskich shinpa (melodramatach), która znosi wszelkie trudy i cierpienia dla kochanego mężczyzny. W istocie jednak jej motywacja pozostaje ambiwalentna. Czy kierowała nią miłość do Seishu czy niechęć do dzielenia się z mężczyzną z inną kobietą? Masumura często pokazuje miłość jako uczucie skrajnie egoistyczne, zaborcze i niszczące. Dzięki aktorskim talentom obu aktorek, znakomitemu scenariuszowi Kaneto Shindo na podstawie powieści Sawako Ariyoshiego oraz mistrzowskiej reżyserii na ekranie oglądamy postaci wielowymiarowe, niejednoznaczne i tym samym interesujące.

Namie, The House of Wooden Blocks (1968) 

z Kayu Matsuo (po lewej)

Ayako Wakao, poza opisanymi wyżej filmami, zagrała także w jeszcze kilku innych obrazach Masumury: w „Two Wives” (1967), „The House of Wooden Blocks” (1968), „One Day at Summer's End” (1968), oraz w „Thousand Cranes” (1969). Na planie pierwszego z wymienionych filmów spotkała się Mariko Okadą, jedną z najpiękniejszych i najzdolniejszych aktorek lat sześćdziesiątych, znaną przede wszystkim ze współpracy ze swym mężem, Yoshishinegą Yoshidą, czołowym twórcą japońskiej nowej fali, Nuberu Bagu.  W „The House of Wooden Blocks” (1968) filmową rywalkę Wakao grała młoda i śliczna Kayo Matsuo znana m.in. z „Gate of Flesh” (1964) Seijuna Suzukiego, zaś w „Thousand Cranes” na podstawie opowiadania Noblisty, Yasunariegio Kawabaty wystąpiła Machiko Kyo, gwiazda „Rashomona” (1950) Akiry Kurosawy. Niewiele więcej wiadomo o tych filmach, gdyż są one, niestety, niedostępne z angielskimi napisami.

Keiko, Odświętne występy w Gion (1953)

Reżysersko-aktorska współpraca Masumury i Wakao należała do najciekawszych w japońskim kinie, ale mimo znakomitych ekranowych efektów, które przynosiła, była daleka od prostej wymiany talentów  między dwojgiem artystów. Znawcy twórczości kina są podzieleni w opinii co do roli, którą w tym szczególnym związku, odegrała Wakao. Niektórzy uważają, że aktorka była jedynie wyrazicielem osobistych idei reżysera, boga na planie filmowym. Sam Masumura zwykł nazywać aktorki miko, czyli „wyrocznią” przekazującą jedynie treści, których autorem był twórca (8). Ayako Saito uważa jednak inaczej. „Wakao grała jako „wyrocznia” Masumury lecz, paradoksalnie, grała przeciwko jego oczekiwaniom. Podczas gdy pozostawała wierna swojej koncepcji postaci, ukrywała w swej roli opór wobec narzuconych idei, który to opór stawał się źródłem ogromnej siły i napięcia ich wspólnych filmów” (9). Wydaje się, że współpraca na planie filmowym między reżyserem a jego muzą nie przypominała nudnego odgrywania przez aktorkę poleceń Masumury, lecz jak twierdzi sama Wakao przybierała charakter „bitwy”, w której każda ze stron pragnęła na różne sposoby zachować własne zdanie (10). 

Akiko Aochi, Pokój kar (1956) 

z Hiroshim Kawaguchim

Podczas realizacji „A Wife Confesses” górą była aktorka. Już pierwszego dnia zdjęciowego Masumura i Wakao kręcili scenę finałową. Wakao postanowiła zagrać tę scenę, najlepiej jak potrafiła i wybrała najbardziej jej odpowiadające wolne tempo gry aktorskiej. Masumura wprawdzie zażyczył sobie ponownego, szybszego zagrania tej sceny, ale ostatecznie w filmie znalazła się wersja aktorki (11). Co więcej reżyser przystał również na Ayako w interpretacji Wakao a nawet, w mniejszym lub większym stopniu, to aktorskie i kobiece odczytanie postaci zdeterminowało niemal wszystkie późniejsze bohaterki filmów Masumury, w które wcielała się jego gwiazda (12). Zaangażowanie a nawet „sekretna walka”, jak pisze Saito, o swoje bohaterki z reżyserem sprawiła, że dystans między kobiecymi postaciami, które Wako portretowała na ekranie a nią samą z każdą rolą malał (13). Ayako Taikawa, Okane czy Nishi, by wymienić tylko kilka najwybitniejszych kreacji Wakao, były kobietami, które stawiały opór społecznym norm japońskiego patriarchatu w tym także specyficznej, wykształconej w tym systemie płci społecznej. Podobny, choć bardziej subtelny opór charakteryzował relacje Wakao, która balansując między reżyserskim autorytetem i wizją kobiecości Masumury, z inteligencją i wyczuciem przemycała własną koncepcję bohaterek. Bohaterek, które obdarzała swym wspaniałym, z lubością fetyszyzowanym przez twórcę „Ślepej bestii”, ciałem, ale także osobowością. W zdominowanym przez mężczyzny systemie studyjnym, Wakao odważnie zrywając z rozpowszechnionym wizerunkiem melodramatycznych heroin poświęcających się dla mężczyzn, otwierała drogę dla nowego typu bohaterek: mścicielek, kobiet fatalnych a nawet morderczyń.  

 

Kayo, Dryfujące trzciny (1959)

Kariera Wakao swoje twórcze apogeum osiągnęła w filmach Masumury, ale przecież aktorka rozpoczęła ją już w latach pięćdziesiątych a jej bogata filmografia zawiera także liczne występy u innych twórców japońskiego kina powojennego. Przed realizacją przełomowego w dorobku aktorskim Wakao obrazu, „A Wife Confesses” reżyserzy w młodej i pięknej aktorce ogrywali przede wszystkim jej świeżość, młodzieńczość, wdzięk i wyrazisty, choć ostrożnie eksponowany seks appeal. Taką postać zagrała m.in. w pochodzącym z 1953 r. obrazie „Jûdai no seiten” (reż. Koji Shima), który przyniósł jej sporą popularność. Najciekawsze i najważniejsze kreacje z tego okresu kariery stworzyła jednak u mistrzów japońskiego kina, którzy potrafili docenić nie tylko jej urodę, ale także talent, obsadzając ją co prawda w drugoplanowych, ale zróżnicowanych rolach. W „Odświętnych występach w Gion” (1953) Kenjiego Mizoguchiego Wakao była młodziutką Eiko, która pod czujnym okiem starszej gejszy, przysposabia się do zawodu i z czasem zaprzyjaźnia się ze swą mentorką. W arcydziele Yasujiro Ozu, „Dryfujące trzciny” (1959) wystąpiła z kolei w roli Kayo, młodej aktorki, która wpierw uwodzi a następnie zakochuje się w synu właściciela trupy teatralnej. W drugim z filmów Mizoguchiego, „Ulicach hańby” (1956), wykreowała postać prostytutki Yasumi, zaradnej, manipulującej otoczeniem (szczególnie) męskim dla własnych korzyści. W tym sensie rola ta stanowiła zapowiedź jej późniejszych występów w filmach Yasuzo Masumury. Podobnie zresztą jak występ na drugim planie u Kona Ichikawy w drapieżnym, ponurym obrazie powojennego pokolenia japońskiej młodzieży - „Pokój kar” (1956). Wakao odtwarza postać Akiko, szkolnej koleżanki zbuntowanego Katsumiego, który pozbawia dziewczynę świadomości a następnie ją gwałci. Rozdarta między poczuciem doznanej krzywdy a fascynacją chłopakiem, zakochuje się w nim, ten jednak ponownie ją upokarza, odrzucając jej uczucie. A jednak to właśnie Akiko, niczym odepchnięte przez kochanych przez nich mężczyzn, bohaterki z filmów Masumury,  ostatecznie przypieczętowuje tragiczny los Katsumiego. 

Natsue, Freezing Point (1963)

U Ichikawy wystąpiła jeszcze kilkukrotnie, m.in. w „Orle” (1960), „Zemście aktora” (1963) oraz w przedostatnim w karierze Wakao filmie kinowym, „Księżycowej księżniczce” (1987). Aktorka chętnie przyjmowała role, i to główne również u Satsu Yamamoty m.in. we „Freezing Point” (1966) oraz w „Blood End” (1969), w którym zagrała u boku legendarnego odtwórcy ról niepokornych samurajów w filmach Masakiego Kobayashiego, Tadsui Nikadaia. W filmografii gwiazdy filmów Masumury znajdziemy również role u innych wybitnych tworców kina japońskiego dekady lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Są wśród nich Shiro Toyoda („Aru onna”, 1954), Teinosuke Kinugasa („A Girl Isn't Allowed to Love”, 1955), Heinosuke Gosho („Fireflies”, 1958), Kozaburo Yoshimura („Piętno Hiroshimy”, 1962), Kihaichi Okamoto, („Zatoichi i Yojimbo”, 1970), Yoji Yamada („Tori-san 6”, 1971) oraz sprawni rzemieślnicy jak np. Koji Shima („Daughter's Adventure”, 1958) czy Kazuo Mori („The Ninja Part III”, 1963).  

Ayako Takigawa, A Wife Confesses (1961) 

z Hiroshim Kawaguchim

Sądzę, że trafnym podsumowaniem sylwetki Ayako Wakao będzie opinia pisarza Masamo Yamakawy. Zachwycając się najsłynniejszą rolą aktorki, Ayako Takigawą z „A Wife Confesses”, pisał: „Kobieta, którą widzimy, jest tętniąca życiem i wystarczająco piękna, aby odebrało mi oddech. Ayako (Takigawa) jest kompletną kobietą; nie, więcej niż kobietą” (14). Yamakawa dostrzega w tej postaci bowiem „czystą kobiecość” (15). To, co czyni kobietę kobietą jest  jej... kobiecość. Wydaje się, że ta nieco tautologiczna konstatacja całkiem celnie oddaje fenomen Wakao oraz jej bohaterek. Dzięki talentom, intuicji, wrażliwości oraz urodzie aktorki a także reżyserskiej maestrii Masumury Ayako Wako wzbudzała ekscytację, pożądanie i zazdrość zarówno u filmowych protagonistów, jak u widzów płci obojga. Wzbudzała tyle emocji, bo była na ekranie zarówno skrzywdzoną niewinnością, jak i perwersyjną manipulantką, oddaną żoną i podstępną kochanką, księżniczką i dziwką, boginią i demonem, morderczynią i ofiarą - wszystkie te filmowe oblicza Ayako Wakao  składały się na jedną postać: Kobietę. Japońska aktorka była jedną z nielicznych, która potrafiła zagrać Kobietę w niemal wszystkich odcieniach znaczenia tego słowa i pewnie dlatego nieustannie fascynuje kolejne pokolenia miłośników kina.

  

PRZYPISY:

(1) A. Saito, Reading as a Woman. The Collaboration of Ayako Wakao and Yasuzo Masumura [w] Reclaiming The Archive. Feminisim and Film History, V. Callahan, s. 157
(2) Tamże.
(3) Tamże, s.164-165.
(4) Mad, Bad... & Dangerous To Know: Three Untamed Beauties of Japanese Cinema, http://www.japansociety.org/radical_women_in_60s__70s_japanese_cinema (dostęp 22.09.15)
(5) J. Rosenbaum, Discovering Yasuzo Masumura: Reflections on Work in Progress,
http://www.jonathanrosenbaum.net/2001/12/discovering-yasuzo-masumura-reflections-on-work-in-progress-tk/ (dostęp 22.09.15)
(6) J. Sharp, Yasuzo Masumura: Passion and Exces, http://www.midnighteye.com/features/yasuzo-masumura-passion-and-excess/ (dostęp 22.09.15)
(7) Tamże.
(8) A. Saito, Reading as a Woman, op.cit., s.160.
(9) Tamże, s. 162.
(10) Tamże.
(11) Tamże, s.168.
(12) Tamże.
(13) Tamże, s. 169
(14) Tamże, s.165
(15) Tamże, s. 166.

AYAKO WAKAO - ZDJĘCIA:

SCENA Z „TATOO” (1966)

FILMOGRAFIA AYAKO WAKAO (tylko filmy kinowe)

1950'

01. Shino machi o nogarete (1952)
02. Mōjū tsukai no shōjo (1952)
03. Hahakoduru (1952)
04. Hanayome hanamuko chanbara fushi (1952)
05. Ashita wa nichiyoubi (1952)
06. Himitsu (1952)
07. Gai no kotengu (1952)
08. Sôridaijin to onna kameraman: Kanojo no toku-dane (1952)
09. Jûdai no seiten (1953)
10. Ikare Sanpei (1953)
11. Chatarê fujin wa Nihon nimo ita (1953)
12. Zoku Jûdai no seiten (1953)
13.Odświętne wystepy w Gion / Gion bayashi (1953)
14. Shunsetsu no mon (1953)
15. Zoku Zoku Jûdai no seiten (1953)
16. Muhomono (1953)
17. Jûdai no yûwaku (1953)
18. Kokoro no nichigetsu (1954)
19. Aru onna (1954)
20. Yoidore nitôryû (1954)
21. Maiko monogatari (1954)
22. Bojô (1954)
23. Asakusa no yoru (1954)
24. Midori no nakama (1954)
25. Tsuki yori no shisha (1954)
26. Kôjô no tsuki (1954)
27. Shôhai (1954)
28. Hotaru no hikari (1955)
29. Kôfuku o haitatsusuru musume (1955)
30. Tsuki ni tobu kari (1955)
31. Bara wa ikutabika (1955)
32. Musume no endan (1955)
33. Maboroshi no uma (1955)
34. Nagasaki no yoru (1955)
35. Tama wa kudakezu (1955)
36. Shichinin no ani imôto (1955)
37. Dankongai (1955)
38. Bara no kôdôkan (1956)
39. Hanayome no tameiki (1956)
40. Shin tsuma no shingoto (1956)
41. Niji ikutabi (1956)
42.Ulice hańby/ Akasen chitai (1956)
43. Shinkon nikki: hazukashii yume (1956)
44. Shinkon Nikki ureshii asa (1956)
45. Pokój kar / Shokei no heya (1956)
46. Takino Shiraito (1956)
47. Asashio Ushio (1956)
48. Sutajio wa Oosawagi (1956)
49. Namida (1956)
50. Nihonbashi (1956) aka Bridge of Japan
51. Yonju hassai no teiko (1956)
52. kimi wo aisu (1956)
53. Ginga no miyako (1957)
54. Sutajio wa Tenya Wanya (1957) aka The Studio in Chaos
55. Shoku ginga no miyako (1957)
56. Bojo no kawa (1957)
57. Suzakumon (1957)
58. Nagasugita haru (1957)
59. Tsuma koso waga inochi (1957)
60. Yuwaku kara no datsushiyutsu (1957)
61. Yuunagii (1957)
62. Ao-zora Musume (1957) aka The Blue Sky Maiden
63. Tokyo no hitomi (1958)
64. Shin kon nanatsu no tanoshimi (1958)
65. Bo (1958)
66. Hotarubi (1958) aka Fireflies
67. Chushingura (1958)
68. Aikawa (1958)
69. Kuchibue wo fuku Wataridori (1958)
70. Musuko no kekkon (1958)
71. Arashi no Kôdôkan (1958)
72. Hitotsubu no mugi (1958)
73. Yoru no sugao (1958)
74. Musume no boken (1958)
75. Anata to watashi no aikotoba: Sayônara, konnichiwa (1959)
76. Saikô shukun fujin (1959) aka The Most Valuable Wife
77. Bara no Ki ni Bara no Hana Saku (1959)
78. Yamada Nagamasa - Oja no ken (1959)
79. Hanran (1959) aka Flood
80. Jirocho Fuji (1959)
81. Hana no Shogai (1959)
82. Bibô ni tsumi ari (1959)
83. Mi wa jukushitari (1959)
84. Ukigusa (1959) aka Floating Weeds
85. Hatsuharu tanuki goten (1959) aka Enchanted Princess

1960'

86. Jokyo (1960) A Woman's Testament
87. Onna wa teikou suru (1960)
88. Karakkaze yarô (1960) aka Afraid to Die
89. Bonchi (1960)
90. Shôri to haiboku (1960)
91. Suteki wa yaro (1960)
92. Anchin and Kiyohime (1960)
93.Nise daigakusei (1960) aka A False Student
94. Hana-shizume-matsuri (1960)
95. Hanakurabe tanuki dochu (1961)
96. Ginza'ko monogatari (1961)
97. Konki (1961) aka The Age of Marriage
98. Ojosan (1961)
99. Koshoku ichidai otoko (1961) aka A Lustful Man
100. Tokyo onigiri musume (1961)
101. Onna no kunshô (1961)
102. Onna wa nido umareru (1961)
103. Ginza no bonbon (1961)
104. Shin Genji monogatari (1961)
105. Tsuma wa kokuhaku suru (1961) aka A Wife Confesses
106. Katei no jijou (1962)
107. Gan no tera (1962)
108. Yumi (1962) aka Stolen Pleasure
109. Heiten jikan (1962)
110. Nakayoshi-ondo: Nippon ichi dayo (1962)
111. Yachaba no onna (1962)
112. Sono yo wa wasurenai (1962) aka A Night to Remember
113.Fûten Rôjin nikki (1962) aka Diary of a Mad Old Man
114. Shin shikôtei (1962)
115.Shitoyakana kedamono (1962) aka The Graceful Brute
116.Yukinojo henge (1963) aka An Actor's Revenge
117. Hachigatsu seiwa no onna (1963)
118. Nyokei kazoku (1963)
119. Watashi o fukaku umete (1963) aka Bury Me Deep
120. Onna ga aishite nikumu toki (1963)
121. Echizen take-ningyo (1963) aka Niigata Bamboo Doll
122. Shinobi no Mono 3: Resurrection (1963)aka The Ninja Part III
123. Onsen jôi (1964)
124. Otto ga mita 'Onna no kobako' yori (1964) aka The Husband Witnessed
125. Kizudarake no sanga (1964)
126. Kemono no tawamure (1964)
127. Manji (1964) aka Passion aka Swastika aka All Mixed Up
128. Modae (1964)
129. Shiawasa nara te o tatake (1964)
130. Kajitsu no nai mori (1965)
131. Nami kage (1965)
132. Onna Mekura Monogatari (1965)
133. Obi o toku Natsuko (1965)
134. Seisaku no tsuma (1965) aka Seisaku's Wife
135. Furin (1965)
136. Tsuma no hi no ai no katamini (1965)
137. Irezumi (1966) aka Tatoo
138. Shojo ga mita (1966)
139. Hyoten (1966) aka Freezing Point
140. Gan (1966)
141.Akai tenshi (1966) aka Red Angel
142. Shojo jutai (1966)
143. Yuki no mosho (1967)
144. Yoru no wana (1967)
145. Tsuma futari (1967)
146. Satogashi ga kowareru toki (1967) aka When the Cookie Crumbles
147. Hanaoka Seishu no tsuma (1967) aka The Wife of Seishu
148. Teppo denraiki (1968)
149. Fushin no toki (1968)
150. Tsumiki no hako (1968)
151. Nureta futari (1968)
152. Senba zuru (1969)
153. Tengu-to (1969) aka Blood End

1970' i dalej

154. Zatôichi to Yôjinbô (1970)
155. suparuta kyoiku kitakawa shin-fu (1970)
156. Otoko wa tsurai yo: Junjô hen (1971) AKA Tora-san's Shattered Romance
157. Maboroshi no Satsui (1971)
158. Taketori monogatari (1987) aka Princess from the Moon
159. Haru no yuki (2005) aka Spring Snow